Lelijk en mooi, of is het andersom?

“Ja maar die modellen zijn zo lelijk.” Het werk van een pr-afdeling is nooit makkelijk, zeker als de verkopers zich tegen je keren met woorden als “lelijk” en “mooi”. Want wat voor betekenis hebben die woorden eigenlijk?

“Pretty things make you feel all fluffy and happy inside.” Dat dit werd gezegd, in een ietwat hoge pieptoon maar verder bloedserieus, door een uitgesproken feminist die een mensenrechten studie deed was iets dat me misschien het meest verbaasde. Niet zozeer om de woorden, maar omdat het woord pretty (oftewel: mooi) een totaal betekenisloos woord is als je het niet onderbouwt. Toch zijn lelijk en mooi woorden die we bijna dagelijks wel ergens gebruiken om iets te beschrijven. Nutteloze woorden, want wat de een mooi vindt kan voor de ander afstotelijk zijn. Kunst lijdt hier nog wel eens onder.

Betekenis
Wat is lelijk, en wat is mooi precies? Wanneer je naar de woorden kijkt vanaf een etymologisch perspectief is er nog het een en ander te verklaren, hoewel niet veel. Het woord lelijk is afgeleid van het woord leed, een ander woord voor kwalijk. Iets dat lelijk is, zou dus kwalijk kunnen zijn. Nu heb ik wel eens dingen gezien die ik zo lelijk vond dat het figuurlijk pijn deed aan mijn ogen, maar onze “lelijke modellen” hebben zeker weten nog nooit iemand iets aangedaan…
En dan is er tegenpool mooi geassocieerd. Het woord heeft geen duidelijke oorsprong, maar wordt wel al sinds 500 met iemand die zich keurig en netjes gedraagt/kleedt. In dat opzicht zou mooi dus een compliment zijn, een beschrijving voor iemand die conform de morele codes van de samenleving leeft. Maar tegelijk ligt in die definitie iets dat vreselijk beklemmend aanvoelt: je bent per definitie lelijk als je je niet volgens alle ongeschreven regeltjes gedraagt…

Het was de Griekse filosoof Socrates die die definitie als eerste aanviel. Socrates overleed in 399 voor Christus, lang voordat de woorden mooi en lelijk waren vastgelegd in de Nederlandse taal, maar zijn student Xenophon schreef zijn kritische vragen op in het boek Memorabilia. Enkele van die vragen waren: “Wat is goddelijk, wat is ongoddelijk? Wat is mooi, wat is lelijk? Wat is juist, wat is onjuist?”
Socrates stelde deze vragen omdat ook in het oude Griekenland er een concept van schoonheid was. Kunst, literatuur, mode, en het algemene denken werden bepaald door wat men als mooi beschouwde, een definitie die ook voor het menselijk lichaam was vastgelegd en waar mensen op werden afgerekend. Iets mooi vinden en mensen erop veroordelen is dus niet bepaald modern. Socrates wilde met zijn kritische vragen zorgen dat mensen zelf gingen nadenken over wat zij beschouwden als aantrekkelijk, en dat ze ook nadachten over waarom ze dat als zodanig beschouwden in plaats van dat ze blindelings de opgelegde norm zouden volgen. De oude filosoof – die zelf in de bronnen werd vastgelegd als zijnde extreem lelijk, met een uiterlijk dat meer zou lijken op dat van een sater dan dat van een man – vond het volgzaam volgen van de opgelegde gedachtegang slaafs gedrag, iets dat anno nu niet is veranderd. Nog steeds worden dingen, en mensen, vastgelegd in de hokjes van mooi en lelijk.

Negatief
Lelijk is zonder enige twijfel een negatief woord. En zodra het is gezegd hangt er dan ook een negatieve lading aan dat wat als lelijk is bestempeld. Als dit een mens is kunnen dergelijke woorden het zelfbeeld aantasten tot op het punt dat het mentale zelfbeeld permanent wordt aangetast, met mogelijk zelfs depressies en het toebrengen van fysieke schade aan toe. Maar we hadden het hier over het stempel van lelijk of mooi op objecten. Het woord lelijk uitspreken heeft een directe werking op hoe veel mensen naar een object kijken. Wanneer een woord met een negatieve connotatie valt licht het brein op als een soort kerstboom in alle gebieden die stress-hormonen aanmaken. Het stempel lelijk maakt dus lelijk. Hokjesdenken is net zo permanent als brandmerken.

Battle of the sexes?
Het stomste van het hokjesdenken is dat mooi en lelijk vergankelijke woorden zijn. Wat de een prachtig vindt, kan de anders niet uitstaan. Doordat de definitie is vastgelegd als brandmerk, maar tegelijk zo intens vaag is, wordt 10.000 keer per maand de vraag “am I ugly?” gegoogled. Want dat een laag zelfbeeld schadelijk kan zijn dat weten we allang, alleen wat dat zelfbeeld veroorzaakt is een stuk lastiger.

De oorzaak ligt namelijk in het brein, en in de maatschappij. Werkende in marketing-land hoor ik steeds vaker dat mensen oprecht geloven dat aantrekkelijkheid voor iedereen hetzelfde is. Nou ja, voor bijna iedereen hetzelfde. Want mannen en vrouwen zijn natuurlijk anders. Het hele concept van male en female gaze klonk me buitenaards in de oren, en het was fotograaf Robin de Puy die op 10 april 2018 de beste tekst hierover opschreef in de Volkskrant: “Een man had dat anders gedaan, maar mijn zusje ook.”

De conclusie is dus eigenlijk dat iedereen mooi en lelijk op een andere manier ziet maar dat de sociale normen en waarden makkelijker zijn om te kopieëren in plaats van zelf de tijd en moeite nemen om een mening te vormen. Het keihard en ongenuanceerd bestempelen is zelfs schadelijk, en misschien niet erg handig om als verkoper te doen. Want hoe goed je ook kan acteren, als je iets echt als lelijk ziet knallen de stress hormonen door je lichaam en die zijn echt niet te onderdrukken. Words might actually be mightier than the sword.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Blauw staan

27/11/2018

error: Content is protected!!